دگرباوران

 دولت انتقالی یا دولت آلترناتیو؟

امکان، شرایط و قوانین…

دکتر نیره انصاری
دولت انتقالی در زمانی  که هنوز در حال استقرار، وجنبش هم موجود است به وجود می آید. در واقع دولت انتقالی در اوایل برافتادگیِ [دولت متزلزل] و در زمانی که هنوز نهادهای کلان دولت آلترناتیو تاسیس نشده است به وجود می آید.

البته تفاوت معناداری بین دولت انتقالی و دولت آلترناتیو وجود دارد در حقیقت دوره میانیِ دولت آلترناتیو و دولتی که از آن گذر شده را دولت انتقالی که دارای وظایف ویژه است می نامند.

براین اساس نخستین حوزه قانونمندی هایی که مسئولیت های جدی و اساسیِ دولت انتقالی پس از برانداختگی یک نظام را در بر میگیرد، «سامان بخشی، به امور اورژانسی» است. زیرا پس از هر برانداختگیِ یک نظام، آشفتگی های اجتماعی وجود پیدا خواهد کرد. 

در حقیقت یکی از مولفه های  «سامان بخشی»، «امنیتِ کلان و نظم اجتماعی» است. زیرا در این مقطع جنبش انرژی آزاد کرده، هیجان زده است و در یک نابسامانی اجتماعی پس  از فروپاشی بسرمی برد و به همین جهت برای حفظ امنیت اجتماعی استفاده از ارتش و پلیس از وظایف جدی و اولیه دولت انتقالی است. 

البته این موارد مقدماتی است که این دولت موظف به انجام آن می باشد تا زمانی که بتواند رفراندوم های ضروری را به انجام برساند.

از دیگر اقدامات این دولت، تاسیس وزارت کشور در این دوره «حداقلی» است. باید اجازه دهد که احزاب سیاسی بطور خاص در کنار یکدیگر باشند، رسانه را بدرستی توزیع کنند، فرصت توزیع رسانه ملی و عمومی، بررسی امکانات بودجه برای اجرای تبلیغات از دیگر وظایف دولت انتقالی است.

یکی دیگر از وظایف آن همانا تبیینِ مفهومِ انتخابات برای تاسیس مجلس موسسان و برگزاری انتخابات سالم و سلامت و بدون مخدوش نمودن آن است. در واقع یکی از بخش های بسیار دشوار به حیث اجرا، مساله سلامت انتخابات است. زیرا در این مرحله نظام اجتماعی، منطق نظارت، تایید سلامت و صلاحیت کاندیداها و….مطمح نظر قرار دارد. البته افزون بر این موارد فرصت ها و تهدیدهایی که دولت انتقالی می تواند در این مقطع با آن مواجه گردد بخشی بسیار مهم و پیچیده در دوره نخست است.

از دیگر فراز تامین کالاهای اساسی و اولویت در حفاظت و حراست مرزها از جمله وظایف این دولت است.

از این بیش دولت انتقالی باید توافق همه جریانات سیاسی را برای گذار از شرایط پس از فروپاشی به دولت انتقالی و استقرار دولت آلترناتیو و دولت منتخب پس از انتخابات تدوین قانون اساسی و اولویت های مجلس و… را کسب نماید.

بنابراین دولت انتقالی بخشی از شرایط یک دولت را در محدوده محدودتری پی ریزی می نماید آنهم در «شرایط بحران» و به همین جهت باید دارای مرجعیت و صلاحیت بارزی باشد که بتواند مسائل امنیتی - نظم اجتماعی، امنیت مسائل تسلیحاتی و نیز رسیدگی به موارد خشونت آمیز در حوزه مدیریتِ زندانها را بدرستی انجام دهد.

بحث دولت انتقالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا مدیریت این دولت بر نظام پولی و بانکها، در حوزه مدارس، بهداشت و… از وظایف کلان این دولت است. از دیگر سو همواره هزینه های بالا در انقلابها  در شرایط دولت انتقالی است و بر همین اساس نیروهای انتقالی و نحوه عملکردشان برای ثبت در تاریخ بسیار قابل توجه است.

از این رهگذر یکی از فضاهایی که می تواند مورد سوء استفادهِ اهداف احزاب قرار گیرد اینکه احزاب سیاسی نیروهای خود را گسیل دارند تا ورود به دولت انتقالی یافته و در خدمت این دولت قرار گرفته تا بتوانند از حیث امنیت، اقدامات سودگرایانه و به نفع خودشان صورت دهند، از جمله جمع آوری سلاح از مردم …

در حقیقت مباحث پولی، مالی، حفاظت و حراست از مرزها، رسیدگی به حوزه خشونت آمیز در زندانها از اهمیت برجسته ای برخوردار است زیرا اگر اندکی نابسامانی در مدیریت نیروها در دولت انتقالی به وجود آید می تواند موجب گردد که نیروهای بجا مانده از همان نظامی که از استقرار ساقط  شده است، دوباره یکدیگر را پیدا کنند و با توجه به وضعیت نابسامانِ نهادهایِ موقت، نیروهای زیرزمینی ساخته و علیه دولت انتقالی و سران احزابِ سیاسی که در جنبش پیروز شده اند عمل نمایند.

بدین اساس دولت انتقالی باید بتواند چنین موانعی را نیز مدیریت نموده و مانع از این اقدام گردد و نیز چگونگیِ مدیریت در تعویض فرصت ها و تهدیدهای را بداند. تهدیدهایی که احتمالا دولت انتقالی با آنها مواجه می شود بسیار پیچیده و دشوار است.

در حقیقت با توجه به اینکه همه ساختارهای نخستین و فونداسیون دولت آلترناتیو وسیله دولت انتقالی پی ریزی می گردد؛ چنانچه مخدوش، سودگیرانه و جهت گیری داشته باشد و یا موازنه ناعادلانه در آن طراحی شده باشد، بسیار هزینه ساز برای دولت آلترناتیو در آینده خواهد شد.

#نیره انصاری، حقوق دان، متخصص حقوق بین الملل و کوشنده حقوق بشر

15،3،2023