در پشت پرده توافقات جناح های حاکم  

محقق داماد؛ خاتمی دوم اصلاح طلبان

اصلاح طلبان برای بازگشت خود، از انتخابات پیش رو کمال استفاده را خواهند نمود. آنچه احتمال می رود آن است که اصلاح طلبان به دنبال تکرار 2 خرداد 76 می باشند از همین رو شخصیتی را معرفی خواهند نمود که بتوانند به آن خاتمی دوم بگویند؛ این شخصیت مصطفی محقق داماد است. متن زیر به چرایی این اقدام و معرفی ایشان می پردازد.

دیدبان: عرصه ی سیاست در ایران نشان داد که همواره آبستن حوادث بسیار است و می تواند در مقیاس ثانیه بسیاری از مؤلفه ها و متغیرها را به گونه ای تغییر دهد که همه را غافلگیر کند؛ چراکه سیاست و فعالیت سیاسی در ایران تابع متغیرهای متعدد و مختلف است به گونه ای که گاهی اوقات بسیاری از متغیرها از اختیار طراح اصلی هم خارج می شود.

از جمله عرصه های سیاست که نمی توان به هیچ وجه متقن در مورد آن اظهارنظر کرد؛ عرصه ی انتخابات است. انتخابات و نتایج آن معلول عوامل بسیار است. عوامل فردی و اجتماعی، ساختاری و کارگزارانی، داخلی و بین المللی، فرهنگی و اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و متغیرها و مؤلفه های بسیار دیگر که می توان برخی را بر شمرد و برخی را از قلم انداخت.

اصلاح طلبان و تلاش برای احیای دو خرداد 76

اما انتخابات ریاست جمهوری به مراتب متفاوت تر خواهد بود چرا که علاوه بر مؤلفه و متغیرهای مختلف؛ شخصیت فردی و قالبیت شخصیتی نیز مسأله ی بسیار مهمی در انتخابات می باشد. بسیاری از شخصیت ها هر چند از همه نظر مناسبند اما قدرت جاذبه ی آراء را ندارند. این به عوامل مختلف عرصه ی سیاست در ایران باز می گردد اما بی شک قابلیت فردی کاندیداها سهم بیشتری در این مهم دارد. 

این نکته یعنی تکیه بر قابلیت های فردی در انتخابات را جبهه ی اصلاحات به خوبی کشف کرد، از این رو در انتخابات مختلف تلاش کرد تا بیشتر بر روی افراد تکیه کند تا بر بر روی برنامه ها. جبهه ی اصلاحات در انتخابات مجلس ششم و انتخابات ریاست جمهوری دوره ی هفتم توانست با تکیه بر خصوصیات فردی افراد قدرت را تصاحب کند. این جبهه بعد از رسیدن به قدرت، به فکر ایجاد تشکیلات افتاد و زنجیره ای از اشخاص همسو را برنامه ریزی کرد تا حضور خود را در قدرت تداوم بخشد؛ ثمره ی این تلاش حزب دولتی مشارکت بود که بعد از مدتی منحل شد.

از این رو به نظر می رسد اصلاح طلبان در انتخابات دوره ی یازدهم ریاست جمهوری نیز به دنبال اجرا کردن استراتژی قبلی باشند، استفاده از شخصیتی متفاوت و دارای قابلیت جذب آرا؛ تا بتوانند احتمال پیروزی را بیشتر کنند. برای رسیدن به این منظور اصلاح طلبان دو استراتژی همزمان را دنبال می کنند.

1. تبدیل و تشبیه فضای کشور مانند سال 1375 با استفاده از رسانه ها و اثرگذاری بر روی افکارعمومی

2. استفاده و سرمایه گذاری بر روی شخصیتی هایی جدید، متفاوت و با قابلیت جذب آرا (خاتمی دوم)

اصلاح طلبان برای پیروزی در انتخابات 92 نیازمند دو مؤلفه ی بسیار مهم هستند؛ فضا و بازیگر. از این رو تلاش می کنند فضای کشور را شبیه شرایط سال 1375 نشان داده و جلوه دهند و از طرف دیگر بازیگ راین فضا را نیز تدارک ببینند. اگر مروی به رسانه های اصلاح طلبان در این مدت داشته باشیم به خوبی این دو استراتژی را می توان جریان شناسی کرد.

یکی از چهره هایی که به زعم اصلاح طلبان نزدیکی های زیادی به شخصیت خاتمی دارد و می تواند بازیگر فضای شبیه سازی شده سال 1375 باشد کسی نیست جز مصطفی محقق داماد. مصطفی محقق داماد به چند جهت می تواند گزینه ی مطلوبی برای اصلاح طلبان باشد.

1. بیشتر شخصیتی علمی و فرهنگی است نه سیاسی و سیاست زده.

2. هیچ گونه نقطه ضعفی برای تخریب ندارد.

3. نزدیکی های فکری بیشتری به جریان اصلاح طلبان دارد هر چند هیچ گاه به طور رسمی عضو این اردوگاه نبوده

4. تأیید صلاحیت می شود.

5. سابقه ی کار اجرایی داشته و می تواند به عنوان رجل سیاسی و مذهبی مطرح شود.

6. با خاندان مهم فقهی و علمی کشور یعنی خاندان محقق دامادها، حائری ها و لاریجانی ها اتصال دارد.

7. نزدیکی و دوستی زیادی سید محمد خاتمی دارد که می تواند جنبه ی حمایتی وی را نیز دریافت کند.

8. اصلاح طلبان نیز با رسیدن به این شخصیت و مطرح نمودن نام وی تلاش دارند تا افکارعمومی را نسبت به آن سنجیده و رسوب گذاری اولیه را در ذهن مخاطبان انجام دهند. در ماه های اخیر نیز برخی روزنامه‌های اصلاح‌طلب در شماره های متعدد، طی گزارش‌هایی به بررسی احتمال کاندیداتوری آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد در انتخابات یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری پرداخته و وی را گزینه مناسبی برای این کار معرفی کرده‌اند. روزنامه ها اصلاح طلبی نظیر «آرمان روابط عمومی»،«قانون»، «شرق» و همچنین پایگاه های خبری و تحلیلی نظیر «عصر ایران»، «فرارونیوز»، و شخصیت های اصلاح طلب نیز اعلام کرده اند که مصطفی محقق داماد از مهمترین گزینه های اصلاح طلبان برای انتخابات 92 محسوب می شود. محمدجواد حق‌شناس رئيس ستاد انتخاباتي جبهه اصلاح‌‌طلبان در گفت‌وگو با تسنيم درباره مطرح شدن نام محقق داماد در محافل اصلاح‌طلبي به عنوان کانديداي نهايي اصلاح‌طلبان در انتخابات رياست جمهوري يازدهم اظهار داشت: «تمام ويژگي‌هايي که براي رئيس‌جمهور از جمله رجل مذهبي، سياسي، مدير، مدبر و ايراني الاصل بودن در قانون اساسي آمده است را آقاي محقق داماد داراست. وي افزود: محقق داماد يکي از چهره‌هايي است که در چند ماه اخير در محافل و مجامع اصلاح‌طلبي به عنوان يکي از چهره‌هاي مقبول براي حضور در عرصه اجرايي کشور نام برده مي‌شود» (1)گمانه ای که از سوی مصطفی محقق داماد اینگونه جواب داده شد: « بر اساس مبانی فقهی خودم، فعلاً وظیفه شرعی خود را جز تدریس چیز دیگری نمی دانم». (2) این جواب را می توان در وجوه مختلف تبیین و تفسیر کرد. علی الخصوص که این جمله از سوی فردی که فقیه است صادر شده است. 

اما مصطفی محقق داماد کیست؟

1. خانواده

مصطفی محقق داماد پسر میرزا محمد یزدی معروف به محقق داماد است. پدرش یکی از بزرگترین شاگردان میرزا عبدالکریم حائری یزدی بود که به سبب افتخار دامادی و ازدواج با دختر شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه ی علیمه قم؛ معروف به لقب داماد شد. میرزا محمد محقق داماد یکی از بزرگترین مدرسین حوزه ی علمیه فقه بود که بسیاری از فقها زبردست حوزه ی علمیه قم از شاگردان وی محسوب می شدند. شخصیت هایی نظیر آیت الله سید موسی شبیری زنجانی، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، آیت الله شهید مرتضی مطهری (ره)، آیت الله شهید دکتر بهشتی (ره)، آیت الله شهید مفتح (ره)، امام موسی صدر و آیت الله جوادی آملی را می توان نام برد که از شاگردان فقهی آیت الله سید محمد محقق داماد محسوب می شدند. استاد آیت الله سید محمد محقق داماد همواره به عنوان استاد بزرگ فقه مورد احترام مراجع تقلید، فقها و علما ی ایران و قم بود. خانواده ی مادری مصطفی محقق داماد به آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی می رسد. بی شکرشد و تربیت در خاندان و تبار علم و فقاهت در شکل گیری شخصیت ایشان تأثیری عمیق برجای گذاشت. جالب اینکه اتصال به خاندان علما تنها در نسب پدری و مادری خلاصه نشد، چراکه وی با ازدواج با دختر مرحوم آیت الله میرزا هاشم آملی که از مراجع تقلید محسوب می شدند، این جریان را ادامه دادند. وی جریان و واسطه ی ازدواج خود را این گونه بیان می کند:« آیت‌الله میرزا هاشم آملی سال 1340 به قم آمدند، آقای آملی با پدرم دوستی صمیمانه‌ای داشت. واسطه ازدواج من با دختر ايشان فردی بود که هم در درس آیت‌الله میرزا هاشم آملی و هم درس آیت‌الله محقق داماد (پدرم) شرکت می‌کرد و او آیت‌الله جوادی آملی بود ... بعد از ازدواج -بینی و بین‌الله- مرحوم آیت‌الله آملی پدر جدید برای من بود، به قدری با محبت و مهربان بود که نقش بسیاری در ساخته شدن علمی من داشت...» (3)

2. تحصیلات و فعالیت های علمی

وی تحصیلات ابتدایی خود را در قم گذراند و پس از آن وارد حوزه ی علمیه ی قم شد.‌ پس از ورود به حوزه ی علمیه قم، علوم‌ ديني‌ را نزد استادان‌ بزرگ‌ حوزه‌ي‌ علميه‌ي‌ قم‌ فرا گرفت‌. وی بیشتر علوم فلسفی و حکمت را نزد استاد شهید مرتضی مطهری (ره) و فقه و اصول را نزد آیت الله میرزا هاشم آملی و دایی خود سید مرتضی حائری یزدی آموخت و علاوه‌ بر آن‌ در دانشگاه‌ تهران‌ به‌ تحصيل‌ حقوق‌ و فلسفه‌ي‌ اسلامي‌ پرداخت‌ و به‌ اخذ درجه‌ي‌ فوق‌ ليسانس‌ در هر دو رشته‌ نائل‌ شد. از این رو سبک تحصیل و فعالیت علمی وی را می توان شبیه و در زمره ی شخصیت هایی نظیر شهید بهشتی و امام موسی صدر جستجو کرد. وي‌، مطالعه‌ و تحصيل‌ در رشته‌ي‌ حقوق‌ را پي‌ گرفت‌ و از دانشگاه‌ لوون‌ بروكسل‌ درجه‌ي‌ دكترا دريافت‌ كرد. وی علاوه‌ بر بهره‌گيري‌ از دو نظام‌ آموزشي‌ حوزه‌ و دانشگاه‌، تسلط‌ به‌ زبان هاي‌ عربي‌، انگليسي‌ و فارسي‌ و آشنايي‌ با زبان‌ فرانسه‌ دارد. همچنین آثار مختلف و متعددی در حوزه ی فقه و حقوق از وی منتشر شده است. به طور کلی تخصص و تبحر اصلی مصطفی محقق داماد را می توان در حوزه ی فقه و حقوق قلمداد نمود.

3. مسئولیت ها:

مصطفی محقق داماد پس‌ از استقرار نظام‌ جمهوري‌ اسلامي‌ در سمت هاي‌ مختلفی را پذیرفته اما برجسته ترین مسئولیت وی ریاست سازمان‌ بازرسي‌ كل‌ كشور برای مدت بیش از یک دهه بوده است. در کارنامه شغلی وی، ریاست‌ گروه‌ حقوق‌ دانشگاه‌، ریاست‌ گروه‌ علوم‌ و معارف‌ اسلامی فرهنگستان‌ علوم‌ ایران‌، ریاست‌ گروه‌ حقوق‌ سازمان‌ مطالعه‌ و تدوین‌ کتاب‌های‌ علوم‌ انسانی‌ دانشگاه‌ها، عضو هیئت‌ داوران‌ خبرگان‌ بدون‌ مدرک‌، عضو شورای‌ علمی مرکز دایرة‌المعارف‌ بزرگ‌ اسلامی‌، سردبیر فصلنامه‌ فرهنگستان‌ علوم‌ و... به‌ چشم می‌خورد که بیشتر به وی چهره ای دانشگاهی و علمی داده است تا چهره ای اجرایی و سیاسی. در حال حاضر نیز به‌ عنوان‌ استاد و رئيس‌ گروه‌ حقوق‌ دانشگاه‌، رئيس‌ گروه‌ علوم‌ و معارف‌ اسلامي‌ فرهنگستان‌ علوم‌ ايران‌، رياست‌ گروه‌ حقوق‌ سازمان‌ مطالعه‌ و تدوين‌ كتابهاي‌ علوم‌ انساني‌ دانشگاه ها و عضو شوراي‌ علمي‌ مركز دايرة‌المعارف‌ بزرگ‌ اسلامي‌ به فعالیت های علمی و دانشگاهی خود ادامه می دهد. 

4. مواضع سیاسی

مصطفی محقق داماد را نمی توان یک اصلاح طلب سیاسی مطرح نمود. وی بیتشر نزدیکی های فکری به این جبهه و اردوگاه دارد تا نزدیکی های عملیاتی و اجرایی. از این رو خود وی صراحتا اعلام کرده که خود را نیروی اصلاح طلبان نمی داند هر چند نزدیک های فکری با این جریان دارد. «من فکرم اصلاح‌طلبی به معنای صحیح کلمه است نه به معنای حزبی آن ... من عضو حزب کسی نیستم، هیچ وقت در هیچ حزبی نبوده‌ام» (4) وی حتی معتقد است در برهه هایی منتقد جریان اصلاح طلبی در کشور نیز بوده است. « من از همین دیدگاه قانون‌گرایی با میرحسین موسوی درگیر شدم ... » (5) اما آنچه که مشخص است این است که وی مطمئنا در جرگه ی اصول گرایان تعریف نمی شود و این قدر متیقن است.

اما جناجی ترین موضع سیاسی وی را می توان در حوادث بعد از فتنه ی 88 جستجو کرد. آنگاه که وی با نوشتن نامه ای سرگشاده به آیت الله هاشمی شاهرودی نسبت به دادگاه ها متهمان فتنه ی 88 اعتراض کرد و آن را غیر قانونی و از نظر حقوقی مخدوش دانست. موضع گیری سیاسی که نزدیکی این چهره ی علمی را به اردوگاه اصلاح طلبان مشخص ساخت. وی در این نامه شدیدا از دستگاه قضایی نسبت به آنچه که آن را ویران نمودن حقوق عمومی می دانست انتقاد کرد. وی با انقتاد از عملکرد قوه ی مقننه، قوه ی مجریه و قوه قضائیه در حوادث بعد از انتخابات 1388 ، به نقل از مرجع تقلیدی؛ دادگاه های برگزار شده را ننگ نظام اسلامی دانستند. « ... شگفتا! کار قوه قضائيه به جايي رسيده که از يکسو توسط ائمه جمعه موقّته توصيه به بي‌رحمي شوند و حديث شريف لا دين لمن لا رحم له را فراموش کنند و يا به «گرفتن اعتراف!!» مفتخر گردند و از سوي ديگر توسط رياست قوه مجريه به رعايت رافت اسلامي و کرامت انساني مورد خطاب قرار گيرند. البته بسيار خوب سفارشي بود که ايشان فرمودند-شکرالله سعيهم- ولي آيا بهتر نبود که رئيس‌جمهور دولت نهم به جاي چنين خطاب بشر دوستانه به جنابعالي يا لا اقل در جنب آن، عتاب قانوني به وزير کشورشان مي‌كردند و وي را تحويل دستگاه عدالت مي‌دادند؟ وزيري که تحت مسئوليت وي چنين وقايع شرم‌آوري اتفاق افتاده است مگر مي‌تواند مسئول نباشد؟ آيا اين نتيجه تاخير حضرتعالي در اقدام قضايي نيست؟

به موجب قوانين مدون مملکتي کليه زندان‌هاي کشور زير نظر قوه قضائيه اداره مي‌شود، و مسئوليتش با اين قوه مي‌باشد. آيا بهتر نبودکه قبل از صدور فرمان مقام معظم رهبري مبني بر تعطيل «زندان کهريزک»، شما خودتان دستور بازرسي صادر مي‌فرموديد و چنانچه آن را فاقد معيارهاي لازم مي‌ديديد مبادرت به تعطيل آن مي‌كرديد؟ شما آنقدر تاخير فرموديد تا اين مدخل در دائرة المعارف‌هاي جهاني بنام حکومت ديني ايران در کنار مدخل‌هاي زندان‌هاي گوانتانامو و ابوغريب در زمان معاصر با کمال تأسف وارد شد. از منبع موثقي شنيدم که يکي از مراجع تقليد معاصر که از راه دور محاکمه‌اي که از سيماي ايران پخش مي‌شد پيگيري مي‌كردند، به همان منبع فرموده بودند که بهتراست لااقل اين محاکمات را که ننگي است براي قضاي اسلامي!! از تلويزيون پخش نشود ...»(66)

- جمع بندی:

مصطفی محقق داماد یکی از گزینه های اصلاح طلبان برای انتخابات ریاست جمهوری است اما چرا؟ به چند دلیل 1. وی فردی علمی و فرهنگی است و چندان سیاسی و سیاست زده نیست2. از خاندان مهم علمی و فقهی برخاسته است3. از نظر فکری به اصلاح طلبان نزدیک تر است4. تأیید صلاحیت می شود5. چون چهره ای جدید است می تواند با استراتژی خاتمی دوم و ایجاد فضایی شبیه سازی شده سال 1375، از قابلیت های فردی این شخصیت برای جلب آرا و پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دوره یازدهم بهره برد.